هر کس به نحوی تاریخ و جغرافیای هشت سال جنگ تحمیلی را درک کرده باشد و دفاع مقدس را به معنی واقعی فهمیده باشد، نمیتواند از حس و حال آن خود را جدا کند. من هم که به عنوان یکی از نوجوانان رزمنده در ساخت آن تاریخ بشکوه نقش داشتم، خودم را متعلق به این عظمت الهی میدانم.
بازدید امروز : 38
بازدید دیروز : 10
کل بازدید : 21622
کل یادداشتها ها : 28
نگهبانان دلسوزتر از مادر
گزارشی از فعالیت‌های اداره کل جمع‌آوری، نگهداری و تنظیم آثار ایثارگران
معاونت پژوهش و ارتباطات فرهنگی بنیاد شهید و امور ایثارگران
اشاره:
نقش اسناد و مدارک درتبیین زوایای مبهم و غیرمکشوف حیات اجتماعی یک ملت در برهه‌های مختلف و مهم تاریخی به عنوان دستمایه‌های بکر و اصیل عرصه‌های تحقیق و پژوهش در زمینههای تاریخی، فرهنگی و جامعه‌شناسی، بر هیچ کس پوشیده نیست. میزان اعتبار هر فعالیت پژوهشی، بستگی تام و تمام به مستند بودن، صحت و اعتبار مواد تحقیق دارد. نقش اسناد و مدارک در بازشناسی و تنویر اندیشه بخش‌های مختلف اجتماع به ویژه آن نسلی که امکان لمس و درک فرهنگ و شرایط ویژه آن دوران را نداشته‌اند، از چنان اهمیت روزافزونی برخوردار است که امروز بخش عمده‌ای ازتلاش و همت مراکز اسنادی و آرشیوی، صرف حفاظت، نگهداری و تأمین سلامت و صحت این گنجینه‌های گرانقدر فرهنگی می‌شود.
اسناد، مدارک و سایر آثار فرهنگی به جا مانده از شهدا و ایثارگران، با توجه به ساختار فیزیکی و شیمیایی خود و ویژگی‌های خاص مناطق جنگی که عموماً محل نگارش و نگهداری اولیه این اسناد و وصیت‌نامه‌ها بوده و همچنین نحوه مراقبت و نگهداری آنها در نزد خانواده معظم شهدا و ایثارگران از یک مجموعه خصایص و شرایط برخوردار است که آنها را از سایر اسناد و مدارک معمول آرشیوی متمایز می‌کند. همین وجوه تمایز وخاص موجب می‌گردد روش‌های گردآوری و همچنین برخورد آسیب‌شناسی و اصلاحی با این اسناد، با توجه به شرایط زمان تولید و نگهداری اولیه و سایر موارد از یک رویه خاصی تبعیت کند.
کار جمع‌اوری اسناد و آثار فرهنگی شهدا، هر چند دیر اما براساس یک پشتوانه علمی، از سال 1374 با استناد به ماده سوم و پنجم قانون اساسنامه بنیاد شهدی مصوب مجلس شورای اسلامی در مورخ 27/2/77 شروع شده و از آغاز تاکنون شاهد رشدی چشمگیر در جهات و ابعاد مختلف بوده است. پس از ادغام نهادهای ایثارگری (جانبازان و آزادگان در بنیاد شهید) کار جمع‌اوری اسناد، آثار فرهنگی و خاطرات آزادگان و جانبازان نیز آغاز شده است.
جمع‌آوری آثار فرهنگی شهدا و ایثارگران
مهمترین اطلاعاتی که می‌تواند انسان را بانسل‌های پیشین آشنا سازد و دانش ارزنده‌ای در خصوص ارزش‌ها، هنجارها و نحوه زندگی فردی واجتماعی مردم در یک دوره خاص اززمان و تاریخ را روایت کند، میراث فرهنگی بر جای مانده از آن جامعه است. آثار شهدا و ایثارگران یادآور حماسه‌ها و فداکاری‌ها و سند حقانیت و مظلومیت ملتی است که راست قامتانه ایستاد و بر این راه حق، استوار ماند. هر قطعه اثر متعلق به شهید، حاوی مفاهیمی عمیق از حالات، روحیات و مناسبات رفتاری شهید است که می‌تواند برای نسل حاضر و نسل‌های بعدی گویای هویت اسلامی مردم این سرزمین باشد.
با توجه به مسؤولیت خطیر بنیاد شهید و امور ایثارگران در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت، جمع‌آوری وصایا و آثار شهدا و ایثارگران یکی از اساسی‌ترین وظایف اداره کل جمع‌آوری، تنظیم ونگهداری آثار فرهنگی ایثارگران است. این اداره کل تلاش دارد ضمن حفظ این آثار به عنوان میراث ارزنده فرهنگ ایثار و شهادت، زمینههای بهرهبرداری صحیح نسل‌های آینده از این اسناد را فراهم آورد. یکی از دغدغه‌های اصلی مسؤولان این بخش عدم دسترسی به دارندگان آثار بود که با گذشت زمان، لزوم تسریع در جمع‌آوری کلیه وصایا و آثار فرهنگی به جا مانده را ضروری‌تر می‌کرد. همین موضوع نیز اهمیت تشکیل گنجینه‌های غنی از «میراث فرهنگی ایثار و شهادت» بیش از پیش آشکار می‌شود. در این بین طرح «مشعل شهادت»، طرح مادر برای جمع‌آوری آثار به شمار می‌آید. این طرح در 15 خرداد سال 74 توسط بنیاد شهید آغاز شد.
علاوه بر طرح «مشعل شهادت»، طرح‌های دیگری نیز برای جمع‌آوری آثار شهدا تهیه و اجرا شده‌اند که برخی از آنها عبارتند از:
- طرح جمع‌آوری آثار شهدای شاخص
- طرح جمع‌آوری آثار موزه‌ای برای غنی سازی موزه‌ها و گنجینه‌های آثار شهدا
- طرح روایت عشق
- طرح جمع‌آوری آثار دیداری و شنیداری برای تکمیل پرونده فرهنگی شهدا
- طرح راویان نور به منظور ثبت و ضبط سوژه‌ها و خاطرات مهم باقیمانده از شهدا به صورت تصویری
- طرح جمع‌آوری آثار شهدا از سازمان‌ها ونهادهای دولتی و غیردولتی
- طر جمع‌اوری آثار شهدای صنوف
مرمت و نگهداری آثار فرهنگی شهدا و ایثارگران
همزمان با جمع‌آوری اسناد و آثار شهدا و ایثارگران؛ وظیفه خطیر دیگر این حوزه، حفظ و صیانت و نگهداری از این اسناد است تا بتوان زمینه بهرهبرداری صحیح نسل‌های آینده را فراهم و اسناد را از خطر تحریف و تخریب محفوظ داشت.
آثار به صورت دوره‌ای به سازمان اسناد ملی ایران ارسال می‌شود تا در اتاق خلاء ضدعفونی شده و در صورت نیاز به مرمت، د رآزمایشگاه مرمت و بازیابی مدارک و اسناد ایثارگران توسط کارشناسان آموزش دیده، احیا شوند. سپس برای هر شهید یا ایثارگر، یک پرونده و برای هر پرونده یک شناسنامه فرهنگی تشکیل می‌شود که این شناسنامه فرهنگی، اطلاعات کمی پرونده را مشخص می‌کند. اطلاعاتی نظیر این که «وصیت‌نامه چند برگ است؟» «آیا آثار دست خط شهید است؟ یا کپی و یا متن تایپ شده؟» «چند قطعه عکس و چند نوع عکس‌هایی است؟ این عکس‌ها دارای چه پیامی می‌باشند؟»
طی مسایل فوق و نیز تشکیل شناسنامه فرهنگی برای پرونده‌ها پس از فهرست‌نویسی محتویات آنها انجام می‌گیرد. در این طرح محتوای هر سند و پرونده کدبندی می‌شود. کارتن‌های ویژه‌ای طراحی شده که هر کدام به تعداد 20 پرونده گنجایش دارند و توسط برچسب‌هایی فایل و قفسه آنان مشخص شده که همین اطلاعات در قالب نرم‌افزار رایانه‌ای تنظیم می‌شود.
در حال حاضر بیش از 600 هزار برگ سند مکتوب از آثار ودست‌نوشته‌های شهدا و نوشته‌هایی در مورد شهدا، در مرکز اسناد مدارک شهدای انقلاب اسلامی نگهداری می‌شود که می‌تواند دراختیار پژوهشگران قرار گیرد.
یکی دیگر از فعالیت‌های مرکز اسناد مدارک حفظ و نگهداری اسناد و پیشگیری از انواع آفات و آسیب‌هایی است که به انحای مختلف اسناد را تهدید می‌کنند. تقویت و تجهیز سیستم مخزن اسناد به گونه‌ای که طول عمر اسناد به حداکثر میزان ممکن، ارتقا یابد.
ضدعفونی اسناد و محیط نگهداری آن و نیز مرمت و بهینه‌سازی اسناد آسیب‌دیده از دیگر فعالیت‌ها می‌باشد.
همچنین تشکیل پرونده و شناسنامه فرهنگی برای هر یک از شهدا و به ازای هر شهید در سه نقطه از کشور، شهرستان، استان و ستاد مرکز به همراه فهرست‌نویسی و نمایه‌سازی اسناد به منظور آگاهی از محتوا و طبقه‌بندی موضوعی آثار باقیمانده نیز در این مرکز انجام می‌گردد.
تنظیم آثار فرهنگی شهدا و ایثارگران
طبقه بندی و کامپیوتریزه کردن آثار و اسناد فرهنگی جمع‌آوری شده به منظور سهولت دسترسی به آثار و افزایش طول عمر و ماندگاری آثار، محور فعالیت اداره تنظیم و پردازش آثار است. فعالیت‌های مهم نظیر آماده‌سازی و پردازش آثار- سیستم طرح مخزن- سیستم نرم‌افزاری پرونده فرهنگی- فهرست نویسی پرونده‌های فرهنگی- تشکیل پرونده فرهنگی وتکمیل شناسنامه فرهنگی برای هر ایثارگر از جمله اقدامات این حوزه است.
به منظوریکپارچه‌سازی سیستم حفظ و نگهداری آثار و ایجاد نظم در بازیابی اسناد و آثار، برای هر ایثارگر سه پرونده در مرکز، استان و شهرستان تشکیل می‌گردد.
پرونده تشکیل شده در مرکز حاوی اصل آثار و دو نقطه دیگر رونوشت آنها می‌باشد. هر پرونده حاوی یک شناسنامه فرهنگی است که شامل اطلاعات کمی پرونده فرهنگی است. هر شناسنامه فرهنگی 16 مؤلفه اطلاعاتی را در برمی‌گیرد.
به منظور ثبت و ضبط اطلاعات محتوایی پرونده‌ها و امکان جستجوی موضوعی در آنها، کلیه پرونده‌ها نمایه‌سازی و فهرست‌نویسی می‌شوند. اطلاعات نمایه‌سازی شده، پس از ورود به سیستم نرم‌افزاری از قابلیت جستجو در محتوا برخوردار می‌شوند
سیستم نرم‌افزاری پرونده فرهنگی به سفارش اداره کل و با نظارت واحد کامپیوتر و انفورماتیک بنیاد شهید و امور ایثارگران در حال طراحی است. انتظار می‌رود موارد دستی اعمال شده در فهرست نویسی پرونده‌ها توسط این سیستم، گزارش‌گیری شود. این یستیم مطابق با طرح جامع بنیاد بوده و به عنوان بانک اطلاعات آثار فرهنگی شهدا و ایثارگران عمل خواهد کرد.
به منظور یکسان سازی فرآیند تبدیل آثار و اطلاعات شهدا و ایثارگران به فایل رایانه‌ای و نیز منظور ایجاد یک بانک اطلاعات عمومی (شامل کلیه آثار شهدا وایثارگران با شکل واستاندارد عمومی و یکنواخت) سیستم طرح مخزن (دستورالعمل نحوه تبدیل آثار فرهنگی به فایل‌های رایانه‌ای) از سال 1382 شروع شده است. همانگونه که از اسم طرح پیداست این سیستم مخزنی از اطلاعاتی خام آثار فرهنگی شهدا است که برای بهره‌برداری‌های گوناگون آماده شده است.
بی‌تردید مراجعه مستقیم و مستمر به اصل آثار، موجب تخریب آنها خواهد شد. از این رو اقداماتی برای پاسخگویی به مراجعه‌کنندگان بدون رجوع به اصل آثار فراهم شده است. هدف کلی این اقدامات زنده نگه‌داشتن نام، یاد و خاطره ایثارگران در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت است.
اداره کل جمع‌آوری، نگهداری وتنظیم آثار تلاش دارد تا با راهکارهایی نظیر، سرعت در جمع‌آوری آثار، دقت در مستندسازی و حفظ آثار، رعایت اصل امانتداری در جمع‌آوری، تنظیم و حفظ آثار.
کاهش تصدی گری، صرفه‌جویی بهبود روش‌های انجام کار وتلاش برای قانونمند کردن فعالیت‌های جاری. تمرکززدایی و تلاش برای توسعه و تعمیق فعالیت‌ها در استان‌ها و شهرستان‌ها زمینه را برای رسیدن به هدف اصلی که همان زنده نگه داشتن یاد و نام ایثارگران و ترویج فرهنگ ایثارگری است مهیا نماید.
علاوه بر این، این اداره کل تلاش دارد تا با کمک راهکارهای دیگری مثل استفاده بهینه از ظرفیت‌های قانونی به منظور تمرکز کلیه آثار و اسناد شهدا و مرتبط با فرهنگ ایثار و شهادت در بنیاد شهید و امور ایثارگران. ونیز بهره گیری از فناوری اطلاعات و علوم نوین در برنامه‌ریزی‌ها و انجام فعالیت‌های مربوط به جمع‌آوری، تنظیم و حفظ آثار گام‌های بلندی برای رسیدن به اهداف خود بردارد.
بدون شک نباید جلب مشارکت وهمکاری سازمان ها ونهادها و اشخاص حقیقی و حقوقی و سایر صاحبان آثار برای تحویل و تمرکز آثار در بنیاد شهید و امور ایثارگران ونیز استفاده از توان و امکانات معنوی خانواده‌های معظم شاهد و ایثارگران را برای تحقق برنامه‌ها از نظر دورداشت.
یکی از برنامه‌های کلان این حوزه پیگیری قانونمند کردن تمرکز جمع‌آوری، حفظ و نگهداری اسناد و آثار فرهنگی شهدا و ایثارگران در بنیاد شهید وامور ایثارگران و ایجاد زمینه جهت الزام مراکز و سازمان‌های دولتی و نیروهای نظامی و انتظامی در تحویل اسناد و آثار مذکور به بنیاد می‌باشد.
مشکلات و تهدیدات برنامه جمع‌آوری وتنظیم آثار
بی شک پراکندگی و گستردگی آثار شهدا و آثار مرتبط با فرهنگ ایثارو شهادت ونیز مقاومت صاحبان آثار برای تحویل آثار به بنیاد شهید و امور ایثارگران (که ناشی از بی‌اعتمادی خانواده‌های معظم شاهد و عدم تمایل به تحویل آثار است) ازمشکلات اصلی برنامه جمع‌آوری وتنظیم آثار می‌باشد. ورود غیر علمی و غیرکارشناسی واحدهای مختلف به امر جمع‌آوری و حفظ آثار و نیز از دست رفتن صاحبان اصلی اثر (مانند والدین شهید و لزوم تسریع در فرایند جمع‌آوری آثار) سبب از بین رفتن آثاری شده است که در خارج ازمرکز اسنادی استاندارد نگهداری می‌شوند.
بهتر است دارندگان آثار فرهنگی ایثارگران و شهدا آثار را تحویل بنیاد شهید و امور ایثارگران بدهند و مطمئن باشند با جان و دل والبته با تمسک به آخرین دستاوردهای علمی این آثار حفظ و با رعایت اصل امانتداری به آیندگان انتقال خواهد یافت.
چرا که کار موازی بعضی از نهادها وحتی اشخاص حقیقی در حیطه وظایف بنیاد شهید و امور ایثارگران در خصوص جمع‌آوری آثار بویژه حفظ و نگهداری آنها موجب بروز مشکلاتی شده است.
تقدس ارزش...